Vroeger dan normaal en dubbel zoveel infecties: delen van Zuid-Amerika kampen met zwaarste dengue-uitbraak ooit (2024)

Dengue of knokkelkoorts is een virusinfectie die door muggen wordt overgedragen, vooral door twee Aedes-muggen: de gelekoortsmug en de tijgermug.

In sommige landen in Zuid-Amerika is dengue sowieso al lange tijd endemisch, wat betekent dat de ziekte er voortdurend aanwezig is. Dat is onder meer het geval in Colombia en Brazilië. Maar wetenschappers merken wel dat het aantal gevallen er de afgelopen 30 jaar stevig is toegenomen.

In Brazilië uit zich dat nu in een recorduitbraak. In 2024 zouden al meer dan 1.000 doden zijn geteld. Er werden ook al dubbel zoveel gevallen geregistreerd als vorig jaar. In sommige staten werd de noodtoestand uitgeroepen.

Ook op enkele eilanden in het Caribisch gebied zijn er opvallend meer infecties, zoals op Curaçao en Puerto Rico. De muggen zijn er ook veel vroeger actief dan normaal.

Hoe ziek word je van dengue?

De meeste mensen vertonen geen symptomen als ze besmet worden, legt Wim Van Bortel uit in 'Het kwartier', een podcast van VRT NWS. Van Bortel is medisch entomoloog aan het Instituut voor Tropische Geneeskunde. "Maar een aantal mensen krijgt wel te maken met koorts, hoofdpijn, misselijkheid, spierpijn en huiduitslag."

Bij een klein percentage mensen kan de ziekte ook heel ernstig evolueren, met bloedingen en de dood tot gevolg. Dat komt normaal gezien niet zo vaak voor, maar bij een grote uitbraak zoals nu in Zuid-Amerika zijn er heel veel infecties en daardoor ook veel meer ernstige gevallen, benadrukt Van Bortel.

Ook in Argentinië kampt men met een recorduitbraak. In de eerste maanden van dit jaar ligt het aantal geregistreerde infecties er al 50 procent hoger dan in heel vorig jaar. In de eerste 3 maanden van dit jaar werden ook al minstens 150 doden geteld.

Vooral de noordelijke provincies, de meest tropische regio's, worden zwaar getroffen. Maar ook de hoofdstad Buenos Aires is er erg aan toe. Ook in Argentinië merkt men dat deAedes-muggen vroeger actief zijn en het aantal besmettingen vroeger dan normaal zijn piek bereikt.

Maar alarmerender dan dat is dat de gelekoortsmug en tijgermug ook steeds dieper doordringen in de koudere regio's in Argentinië, meer naar het zuiden, verder weg van de tropen. De muggen lijken stilaan te wennen aan koudere temperaturen en duiken daardoor ook steeds vaker op in Argentijnse provincies waar het Andesgebergte door loopt.

De verdere verspreiding van de muggen is het gevolg van meerdere factoren, legt Wim Van Bortel uit. "Stijgende temperaturen hebben een impact op de ontwikkeling van de muggen en van het virus in de muggen. En extreme weersomstandigheden zoals El Niño kunnen het hele regenpatroon veranderen en hebben daardoor een impact op de muggenpopulatie."

Van Bortel wijst er ook op dat "snelle bevolkingsgroei en ongeplande verstedelijking een heel belangrijke rol spelen". "Slechte woonomstandigheden, geen water, geen sanitaire voorzieningen, waardoor water gestockeerd moet worden, het zijn ideale broedplaatsen voor muggen. En deze Aedes-muggen gedijen heel goed in stedelijk gebied, waar ze gemakkelijk bloed vinden."

Specifiek in Buenos Aires vonden er onlangs overstromingen plaats waardoor ideale broedomstandigheden voor de muggen zijn ontstaan.

De recorduitbraak in Argentinië heeft ervoor gezorgd dat er een groot gebrek is aan muggenwerende middelen in de apotheken en andere winkels. En dat leidt tot heel wat frustratie, zo blijkt.

Op sociale media gaan filmpjes rond waarin apothekers worden uitgescholden. In een filmpje uit El Talar, vlak bij de hoofdstad, is te zien hoe een winkelier een doos met muggenwerende middelen uitpakt en prompt omstuwd wordt door mensen die de flesjes meegraaien nog voor hij er eentje in de rekken heeft kunnen zetten. Een andere winkeluitbater getuigt over uitermate agressieve klanten.

De voorbije weken klonk de kritiek op de regering van president Javier Milei dan ook steeds luider. Er wordt hem onder meer verweten dat hij veel te laat in actie is geschoten om het gebrek aan muggenwerende sprays en de hoge prijzen ervan aan te pakken. Hij zou ook te weinig geld voorzien voor voorlichtingscampagnes.

De regering weigerde ook om het denguevaccin Qdenga uit Japan in de vaccinatiecampagne op te nemen, wat in Brazilië wel gebeurde. Volgens de regering zit het vaccin nog in een te experimentele fase.

Er bestaan 2 vaccins tegen dengue, legt Van Bortel uit, "maar je kan die niet zomaar bij iedereen toedienen". "Je moet eigenlijk al dengue doorgemaakt hebben voor je het vaccin kan krijgen." Ook belangrijk om te weten is dat het vaccin de ziekte niet kan voorkomen, maar alleen kan beperken.

Intussen heeft de regering-Milei wel al de invoerheffingen op buitenlandse muggensprays voor 30 dagen afgeschaft, om het tekort weg te werken. De regering heeft ook beloofd dat de binnenlandse productie opgedreven zal worden.

Voor wie van plan zou zijn om naar Zuid-Amerika op reis te gaan, heeft Van Bortel een belangrijke tip: bescherm je vooral overdag, want de gelekoortsmug en tijgermug zijn overdag actief. Onder een muggennet slapen, zal dus niet volstaan.

Dengue lijkt ook aan een opmars in Europa bezig. De laatste jaren kwamen ook al dengue-uitbraken voor in Frankrijk, Spanje en Italië.

"Dat komt door de aanwezigheid van de tijgermug", legt Van Bortel uit. Die is al een tijdje in opmars in Europa en is ook een van onze bezorgdheden in België."

Van Bortel en zijn collega's volgen de aanwezigheid van de tijgermug in ons land dan ook nauwgezet op. "Vorig jaar hebben we de mug op 25 plekken teruggevonden. Op 2 plaatsen gaan we ervan uit dat ze daar kan overwinteren, op de andere plaatsen lijkt het sporadisch te zijn geweest."

Volgens Van Bortel is het risico op infecties in ons land op dit moment nog klein, "want we zitten met lage populaties". "Maar als we niets doen, zou het wel mogelijk zijn. Dus we moeten erop anticiperen."